استرس در کودکان و علل بروز آن
انسان ها همیشه فکر می کنند که دنیای کودکان سرشار از شادی و بی خیالی است. چراکه نه شغلی دارند که نگران آینده آن باشند و نه قبضی که نگران پرداخت آن باشند! پس چه عاملی باعث نگرانی و استرس در کودکان می شود؟
عوامل بسیاری وجود دارند که منجر به بروز استرس و نگرانی در کودکان می شود. میزان این استرس در کودکان، متغیر است.
منشا استرس در کودکان
استرس تابع نیازها و خواسته هایی است که از ما طلب می شود. این خواسته ها اغلب منشا بیرونی دارد؛ منشائی مانند خانواده، شغل، دوستان و یا مدرسه.
استرس می تواند منشا درونی داشته باشد؛ “آنچه که فکر می کنیم باید انجام دهیم در مقابل آنچه که قادر به انجام آن هستیم.”
بنابراین استرس می تواند روی هر کسی که احساس اضطراب و آشفتگی دارد، تاثیر منفی بگذارد – حتی کودکان. در دوره پیش دبستانی جدایی کودک از والدین می تواند منجر به اضطراب و استرس کودک شود. با بزرگتر شدن کودک، فشار های دوران تحصیل و فشار های اجتماعی می تواند باعث استرس در افراد شود. (خصوصا زمانی که فرد می خواهد با آن دوره همگام شود.)
بسیاری از کودکان وقت کافی برای انجام بازی های خلاقانه و یا استراحت بعد از مدرسه را ندارند. برخی کودکان از کارهایی که انجام می دهند، شکایت دارند و یا از انجام آن خودداری می کنند. دلیل این رفتار این است که برنامه ریزی فشرده ای دارند و این امر باعث بروز استرس و نگرانی می شود.
تشدید استرس کودک بواسطه عوامل خارجی
از کودکان خود بپرسید چه احساسی درباره فعالیت های فوق برنامه شان دارند. اگر شکایت می کنند، مزایا و معایب آن را مطرح نموده و درصورت نیاز آن را از برنامه شان حذف کنید. اگر امکان حذف آن فعالیت وجود ندارد، روش هایی را جهت کنترل زمان و وظایف کودک پیدا کنید تا استرس شان کاهش پیدا کند.
ممکن است استرس در کودکان بواسطه عاملی خارج از زندگی شخصی شان تشدید شود. آیا فرزندتان در جریان مشکلات شما در محل کارتان، نگرانی درباره مریضی یکی از اقوام و یا مشاجره با همسرتان درباره مسائل مالی قرار می گیرد؟ والدین می بایست مراقب بروز یک چنین مسائلی در خانه باشند چراکه کودکان نگرانی و تشویش را از والدین خود گرفته و در درونشان می ریزند.
اخبار جهان و دنیای بیرون نیز منجر به بروز استرس می شود. کودکانی که تصاویر ناراحت کننده ای در تلویزیون می بینند و یا خبری درباره بلایای طبیعی، جنگ و تروریست می شنوند، ممکن است نگران امنیت خود و عزیزانشان بشوند.
با کودکانتان درباره آنچه می بینند و می شنوند صحبت کنید. و برنامه ای را که در تلویزیون می بینند کنترل کنید بنابراین می توانید به آنها کمک کنید تا متوجه آنچه که اتفاق می افتد، بشوید.
علاوه بر این، نسبت به عوامل پیچیده آگاه شوید. عواملی همچون بیماری، مرگ یکی از عزیزان و یا طلاق. وقتی یکچنین عواملی به فشار روزمره ای که کودکان با آن روبرو می شوند، اضافه می شود “استرس” بزرگنمایی می کند.
طلاق والدین
حتی تحمل دوستانه ترین طلاق ها نیز برای کودکان دشوار است چراکه اساسی ترین سیستم امنیتشان – خانواده – دچار تغییر بزرگی می شود. والدینی که از هم جدا زندگی می کنند و یا طلاق گرفته اند نباید فرزندشان را مجبور به انتخاب یکی از طرفین کنند. و یا وی را در شرایطی قرار بدهند که نسبت به همسرشان اظهار نظر منفی کند.
همچنین برخی موضوعات که از نظر بزرگتر ها چندان اهمیتی ندارد، می تواند منجر به بروز استرس در کودکان شود. شرایطی را فراهم کنید که کودک بداند استرس او را درک می کنید و احساس وی را نادیده نمی گیرید.
علائم و نشانه های استرس در کودکان
با اینکه همیشه تشخیص استرس در کودکان آسان نیست، برخی تغییرات رفتاری کوتاه مدت می تواند از نشانه های استرس باشد:
- نوسانات خلق و خوی
- خارج از قاعده عمل کردن
- تغییر سیستم خواب
- شب ادراری
استرس در برخی کودکان تاثیر فیزیکی می گذارد : دل دردر و سردرد. برخی کودکان نیز نمی توانند تمرکز کنند و یا تکالیف مدرسه شان را کامل نمی کنند. بعضی کودکان نیز گوشه گیر شده و زمان زیادی را در تنهایی بسر می برند.
کودکان خردسال نیز ممکن است عادت های جدیدی پیدا کنند :
- شصت خود را بمکند
- انگشت در دماغ کنند
- موی خود را دور انگشتشان بپیچند.
نوجوانان نیز ممکن است این علائم را از خود بروز دهند :
دروغ گویی، قلدری کردن و یا دیگران را بمبارزه طبیدن.
کودکی که دچار استرس شده ممکن است نسبت به مشکلات کوچک نیز بی جهت واکنش نشان دهد؛ دچار کابوس شود، به والدین خود بچسبد و یا در دوره تحصیلی اش افت شدیدی کند.
چطور استرس کودکمان را کاهش دهیم؟
چطور می توان به فرزند خود کمک نمود تا با استرسش کنار بیاید؟ استراحت کافی و تغذیه مناسب بهمراه مراقبت والدین می تواند مهارت های کودک را جهت مقابله با استرس تقویت کند.
هر روز برای کودکتان وقت بگذارید؛ چه بخواهند با شما صحبت کنند، چه بخواهند با شما در یک اتاق باشند. هرگز فرزندتان را مجبور به صحبت نکنید حتی اگر ریشه نگرانی اش را می دانید. گاهی اوقات همین که برای کودکتان وقت می گذارید و با او بازی های سرگرم کننده می کنید، باعث می شود احساس بهتری داشته باشد.
برای فرزندتان وقت بگذارید
حتی با بزرگتر شدن فرزندان، زمانی که به آن ها اختصاص می دهید بسیار حائز اهمیت است. برای بسیاری از والدین واقعا سخت است که از بعد از کار به منزل بیایند و با کودکشان بازی کنند. یا با وی درباره کارهایی که در طول روز انجام داده است، صحبت کنند. (خصوصا اگر خودشان روز پراسترسی را پشت سر گذاشته باشند.) اما با ابراز دلبستگی به کودکتان نشان می دهید که او جزء مهمی از زندگی تان است.
با صحبت کردن درباره علل بروز استرس، به کودکتان کمک کنید تا با این احساس کنار بیاید. با کمک یکدیگر می توانید به راه حل های مفید و موثری دست پیدا کنید. بطور مثال:
- انجام ندادن فعالیت های پس از ساعت مدرسه
- صرف زمان بیشتر جهت گفتگو با والدین و معلمین
- انجام ورزش و رژیم مناسب
- ثبت اتفاقات روزانه در دفتر خاطرات
همچنین می توانید شرایط پراسترسی را فراهم کرده و کودکتان را برای رویارویی با آن آماده کنید. بعنوان مثال اجازه دهید فرزندتان زودتر از موعد نسبت به وقت دکترش آگاه شود. سپس با او درباره آنچه که در مطب اتفاق می افتد صحبت کنید. متناسب با سن فرزندتان، اطلاعات مورد نیاز را در اختیارش قرار دهید. کودک خردسال نسبت به فرد نوجوان نیازی به اطلاعات پیشرفته و جزئیات آن ندارد.
به یاد داشته باشید که استرس تا حدی طبیعی است. به کودکتان آموزش دهید که احساس عصبانیت، ترس، تنهایی و یا اضطراب و استرس طبیعی است و سایر کودکان نیز یکچنین احساسی را تجربه می کنند.
اطمینان بخشیدن به کودکان بسیار مهم است؛ بنابراین به کودکتان این اطمینان را بدهید که او می تواند با استرس خود کنار بیاید.
به فرزندتان کمک کنید تا با این مسئله کنار بیاید
هنگامی که کودک نمی تواند و یا نمی خواهد درباره مسائل پراسترس خود سخن بگوید، سعی کنید درباره مسائلی که برایتان استرس بهمراه دارد، با وی صحبت کنید. این کار نشان می دهد که شما مشتاق هستید تا با موضوعات دشوار و استرس زا روبرو شوید. و هر وقت کودکتان بخواهد، شما برای صحبت کردن آماده اید.
در صورتی که کودک علائمی را از خود بروز داد که توجه تان را جلب نمود و یا حاضر به گفتگو نبود، با یک درمانگر و یا سایر متخصصین سلامت روان مشورت کنید.
اکثر والدین مهارت های لازم جهت مقابله با استرس کودک را می شناسند. زمان مناسب جهت مراجعه به پزشک متخصص زمانی است که :
- هرگونه تغییر در رفتار کودک تداوم پیدا می کند
- استرس منجر به اضطراب و تشویش جدی در کودک می شود
- این نوع رفتار منجر به بروز مشکلات مهمی در مدرسه و یا خانه می شود.
در صورتی که برای ریشه یابی استرس کودکتان نیاز به کمک دارید، با پزشک و یا مشاور و در مدرسه نیز با معلمین کودکتان مشورت نمایید.
شناسایی علائم استرس در کودکان و نوجوانان
جوانان نیز همانند بزرگسالان در طول زندگی خود استرس را تجربه می کنند. استرس از مسائل زیادی نشات می گیرد. مسائلی همچون :
- عملکرد عالی در مدرسه،
- ایجاد رابطه دوستانه و حفظ آن،
- برآورده کردن انتظارات والدین و معلمین.
گاهی اوقات استرس می تواند نتیجه مثبتی بهمراه داشته باشد. ممکن است انرژی لازم برای رقابت در یک آزمون بزرگ و یا حضور در یک مسابقه ورزشی را فراهم کند. گرچه استرس زیاد می تواند سختی و چالش های غیر ضروری ای را بوجود آورد.
گاهی اوقات ممکن است هنگامی که کودکان و یا نوجوانان استرس را تجربه می کنند، والدینشان نسبت به این موضوع آگاهی نداشته باشند. جهت شناسایی اختلالات بالقوه و راهنمایی و حمایت کودکتان برای موفقیت در لحظات دشوار، می بایست نشانه های احساسی و رفتاری وی را بخوبی بشناسید.
5 راهکار مهم جهت شناسایی علائم استرس
در این مقاله به معرفی چندین راهکار جهت شناسایی علائم استرس می پردازیم.
1- بدنبال تغییرات منفی در رفتار فرزند خود باشید.
جوانان در هر سنی، خصوصا کودکان، هنگامی که دچار استرس می شوند بسختی قادر به تشخیص و صحبت کردن هستند. در کودکان استرس می تواند باعث تغییر در رفتارشان شود. این نوع تغییرات رایج عبارتند از:
- تحریک پذیر شده و زود از کوره در می روند.
- از فعالیت هایی که باعث لذت و شادی شان می شده، کنار می کشند.
- عموما نگران هستند.
- بیش از حد از مدرسه شکایت می کنند.
- گریه می کنند.
- عکس العمل هایی از روی ترس از خود نشان می دهند.
- به یکی از والدین و یا معلم خود می چسبند.
- خیلی زیاد می خوابند و یا دچار کم خوابی می شوند.
- بیش از حد می خورند و یا خوراکشان کم می شود.
نوجوانان و علائم استرس در آن ها
درباره نوجوانان با اینکه وقت گذارانی با همسالانشان امری طبیعی است، بطور قابل ملاحظه ای از والدینشان دوری می کنند. بمحض اینکه با شخص دیگری آشنا شوند، رابطه دوستی قدیمی خود را رها می کنند. نسبت به اعضای خانواده خود بیش از حد کینه و عداوت از خود نشان می دهند.
این موارد نشان می دهد که نوجوانتان استرس زیادی را متحمل می شود. با این که رفتار منفی همیشه نشان دهنده استرس بیش از حد نیست، تغییرات منفی در رفتار تقریبا نمایان گر این است “که یک جای کار می لنگد”. در این صورت والدین می خواهند به این نوع رفتارها توجه نشان داشته و عکس العمل مناسبی از خود بروز دهند.
2- ممکن است “احساس بیماری” در کودک ریشه در استرس او داشته باشد.
ممکن است استرس علائم فیزیکی در کودک بوجود آورد. علائمی همچون دل دردر و سر درد. اگر در ساعات مدرسه کودکتان چندین بار به پزشک مدرسه (یا مربی بهداشت) مراجعه می کند و یا اغلب از دل درد و سر درد می نالد (درصورتیکه در سلامت کامل بسر ببرد و مشکلی در آزمایشات وی دیده نشده باشد). و یا این دست بهانه ها در شرایط خاصی افزایش پیدا کند (مثلا قبل از آزمون)، ممکن است کودکتان استرس خاصی داشته باشد.
3- نسبت به برقراری ارتباط و تعامل کودک و یا فرزند نوجوان خود با سایرین هشیار باشید.
گاهی اوقات ممکن است فرزندتان خیلی عادی و شبیه خود واقعی اش در خانه رفتار کند؛ اما در اماکن و شرایط دیگر غیرعادی عمل کند. یک نکته مهم در رابطه با والدین اینست که با والدین سایر کودکان در ارتباط باشند تا بتوانند از شیوه رفتار و عملکرد فرزندشان در دنیای اطراف باخبر باشند.
علاوه بر ارتباط با سایر والدین، با معلمین، مدیران مدرسه و مسئولین کلاس های فوق برنامه در ارتباط باشند. این امر به والدین کمک می کند تا به افکار، احساس و خلق و خوی فرزندشان نزدیک شده و نسبت به موضوعاتی که توجه آنها را به خود جلب می کند، آگاه شوند.
4- بشنوید و ترجمه کنید.
از آنجایی که کودکان اغلب با واژه “استرس” و معنای آن آشنایی ندارند، ممکن است این احساس خود را با صفات دیگری همچون “نگران”، “سردرگم”، “رنجیده” و یا “خشمگین” بروز دهند. همچنین ممکن است کودکان و نوجوانان استرس خود را با گفتن عبارات منفی درباره خودشان و یا دیگران و یا جهان اطرافشان بروز دهند. (بعنوان مثال “هیچ کس من را دوست ندارد”، “من احمقم”، “هیچ چیزی جالب نیست”).
نکته مهم این است که والدین به این کلمات و جملات منفی گوش داده و دلیل گفتن این عبارات را بررسی نموده و استرس کودکان را ریشه یابی کنند.
5- به دنبال حمایت و کمک به کودک باشید.
والدین، کودکان و نوجوانان نیازی به برخورد با استرس شدید خودشان ندارند. در صورتی که والدین متوجه شوند که فرزندشان بطور منظم علائم خاصی از استرس را تجربه می کند – نه فقط محدود به علائمی که در بالا ذکر شد – مشاوره با یک روان شناس متبحر می تواند مفید باشد.
محقق و مترجم : عطیه فضلی
منابع :
https://www.apa.org/helpcenter/stress-children
https://kidshealth.org/en/parents/stress.html?WT.ac=ctg#catfeelings
